O oszustach matrymonialnych i ich ofiarach w kontekście serialu BBC First „Historia oparta na steku kłamstw” rozmawiamy z psycholog Katarzyną Kucewicz.
Serial „Historia oparta na steku kłamstw” to z jednej strony opowieść o dwóch obcych sobie kobietach, które połączył jeden mężczyzna – oszust matrymonialny, a z drugiej to historia pokazująca kobiecą solidarność. Dlaczego kobieca współpraca jest ważna w sytuacji kryzysowej?
Kobieca współpraca jest kluczowa w sytuacjach kryzysowych, gdyż solidarność
i wzajemne wsparcie generalnie ułatwiają nam pokonywanie wszelkich życiowych trudności. W psychologii społecznej podkreśla się, że dzielenie się doświadczeniami
z osobami, które przeżyły podobne historie, może znacznie przyspieszyć proces psychicznej rekonwalescencji. Wspólna walka z manipulanckim zachowaniem zwiększa poczucie własnej skuteczności, redukując uczucie izolacji i osamotnienia. W sytuacji oszustw matrymonialnych bardzo ciężkim przeżyciem dla ofiar jest poczucie niezrozumienia ze strony innych ludzi, którzy często mają postawę „taka mądra a tak się dałaś przerobić”. Większość moich pacjentek czuje się głupia i winna po rozmowach z „przyjaciółmi”. Bardzo cenne jest, a wciąż nie popularne, kiedy inne osoby wspierają, a nie dokładają kłód pod nogi.
Serialowy oszust to mężczyzna bardzo przebiegły, manipulant, który doskonale wie co chce osiągnąć. Z kolei obie bohaterki to kobiety inteligentne. Czy możliwa jest zatem obrona przed przebiegłym manipulantem?
Manipulowanie uczuciami jest perfidnym oszustwem. Większość ludzi ma jakiś słaby punkt, i w ten punkt uderza oszust, zwykle wybierając sobie na ofiary osoby
w kryzysie psychicznym z dość obniżoną samooceną. Obrona przed manipulantem miłosnym jest jednak możliwa- wymaga uważności na drobne szczegóły i umiejętności trzeźwej oceny sytuacji, nawet kiedy jesteśmy dziko zakochane. Często kobiety czują, że coś jest nie tak, ale bagatelizują czerwone flagi- to błąd. Osobiście w swojej pracy zalecam rozwijanie krytycznego myślenia- którego nie należy pomijać nawet przywdziewając różowe okulary. Wspierająca na pewno jest także edukacja na temat taktyk manipulacyjnych, świadomość, że często „czułe słówka” to dość prosty mechanizm uwodzenia a nie płynąca prawda z głębi serca. Dlatego jestem wielką fanką tego serialu- bo w mediach wciąż za mało mówi się o tym jak działają tacy oszuści, a działają dość przewidywalnie, podobnie, według jednego scenariusza. Regularne weryfikowanie swoich odczuć z zaufanymi osobami również może nam bardzo pomóc. Warto słuchać zaufanych bliskich, nawet jak mówią o nowym partnerze opinie, których nie chcemy słyszeć.
Główne bohaterki są z zupełnie różnych światów. Jedna jest cenioną pisarką, druga sekretarką. Łączy je to, że chciały spotkać ciekawego mężczyznę, ale nie oszusta. Czy istnieją wspólne cechy wśród kobiet, które stają się ofiarami oszustów matrymonialnych?
Kobiety, które padają ofiarą oszustów matrymonialnych, często charakteryzują się wysoką empatią i otwartością na relacje, oraz taką głęboką i silną potrzebą posiadania partnera i czucia się chcianą, widzianą, ważną. Taka postawa może prowadzić niestety do narażenia na manipulacje, szczególnie gdy brakuje nam doświadczenia lub nosimy w sobie przemożne pragnienie bliskości i akceptacji, gdy osoba tak tęskni za miłością, że flirt ją totalnie pochłania.
A jakie są typowe cechy oszustów matrymonialnych według badań psychologicznych?
Oszuści matrymonialni często wykazują cechy narcystyczne, czasem nawet psychopatyczne, brak empatii, wysokie mniemanie o sobie i zdolność do bezwzględnego manipulowania innymi w celu osiągnięcia korzyści. Oszuści są świetnymi aktorami, w inteligentny sposób urabiają sobie ofiarę tak by ona czuła się ważna i miała uśpioną czujność. W serialu widzimy to w 5 odcinkach, ale miejmy świadomość, że „urabianie” ofiary może trwać nawet rok.
Na co zatem zwracać uwagę przy nowo poznanej osobie, która zaczyna nas intrygować?
W relacjach ważna jest ostrożność, zwłaszcza gdy emocje zaczynają dominować racjonalne myślenie. Zachęcam zawsze by zwracać uwagę na spójność wypowiedzi, autentyczność intencji oraz reakcje na stawianie mu granic. Szybkie i takie dość narzucające wyznania miłosne (tzw love bombing) lub ignorowanie naszych granic często jest świetnym sygnałem ostrzegawczym. Oszuści często stosują presję. Mają wiele oczekiwań, które mogą wyrażać początkowo w subtelny sposób. Jeśli czujemy w relacji poczucie, że jak czegoś nie zrobimy to ktoś nas zostawi to miejmy świadomość, że to jest manipulacja.
Ciekawi mnie także pokazana w serialu nasilająca się w głównej bohaterce potrzeba zemsty. Jak ważne jest dążenie do sprawiedliwości w kontekście emocjonalnym, gdy dochodzi do oszustwa matrymonialnego?
Dążenie do sprawiedliwości jest ważnym krokiem w procesie odzyskiwania poczucia kontroli i zadośćuczynienia. Radziłabym jednak skupiać się na konstruktywnych środkach prawnych i unikać osobistych akcji odwetowych, które mogą pogorszyć naszą sytuację emocjonalną i prawną. Wiem jednak, że jest to trudne w obecnym systemie prawnym.
To prawda, w serialu też jest scena, kiedy główna bohaterka próbuje opowiedzieć swoją historię policji, co nie spotyka się z adekwatnym zrozumieniem. Dlaczego system prawny często okazuje się bezduszny wobec ofiar oszustw matrymonialnych?
Bezduszność systemu wobec ofiar oszustw często wynika z braku dostosowania przepisów prawnych do zmieniających się metod przestępczych. Generalnie zrozumienie głębi problemu jest kluczowe dla efektywnego wsparcia ofiar- a te nierzadko czują się źle traktowane gdy zwracają się po pomoc. Wciąż słyszą narracje w rodzaju „jak dorosła kobieta może być taka naiwna”. To bardzo zamyka w sobie.
Jaką rolę odgrywa popkultura, w tym seriale, w radzeniu sobie z trudnymi tematami społecznymi?
Popkultura, w tym seriale, odgrywają bardzo ważną rolę w edukacji społecznej, pomagając w promowaniu dyskusji na trudne tematy, często pomijane, albo wręcz wyśmiewane. Seriale dostarczają narzędzi do lepszego rozumienia ludzkich zachowań, co może się przydać kiedy wchodzimy w nowy związek. Kiedy postać jest dobrze skonstruowana- tak jak w tym filmie czy w serialu- osoba ma szansę zobaczyć w niej siebie albo swojego partnera i uzmysłowić sobie w jak toksyczny mechanizm została wplątana.
Katarzyna Kucewicz- psycholożka, psychoterapeutka, seksuolożka, autorka książek i dziesiątek artykułów eksperckich, dotyczących między innymi tworzenia satysfakcjonujących relacji miłosnych. Prowadzi instagram @psycholog_na_insta
***
Serial „Historia oparta na steku kłamstw” można oglądać od 19 listopada w każdy kolejny wtorek o godz.21.00 w BBC First. Kolejne odcinki serialu będą także sukcesywnie udostępnianie w BBC Player. Serial będzie też pokazany na Festiwalu BNP Paribas Warsaw SerialCon w dniach 4-8 grudnia.
fot. Tomasz Możdżeń
fot. BBC Studios